Txinak, 2020ko urtarrilean, jatorri birikoa zuen arnas gaixotasun berri baten lehen kasuak jakinarazi zituenetik 18 hilabete igaro dira. Koronabirus berri batek eragin zuen, SARS-CoV-2 izenekoak, eta OMEk otsailean izendatu zuen COVID 19.
Eta 16 hilabete, hedapen- eta larritasun-mailengatik eta estatuen inakzio-maila kezkagarriengatik kezkatuta, OMEk COVID 19 pandemiatzat hartzen duenetik.
Egiaztatu da COVID 19ren pandemiak osasun-krisirik okerrena eragin duela, gogorazten dena eta krisi sozial eta ekonomiko itzela sortu duena, klima-krisi etengabeari eta presazkoari gehitzen zaiona.
Behatzen dugu:
1. OMEk hasiera batean huts egin zuela, munduko osasun-alarma berandu deklaratu zuelako.
2. Gobernu ia guztiek ere huts egin zuten, ustez aurreratuenek bereziki, eta denbora behar izan zuten erreakzionatzeko eta beharrezko neurriak hartzeko SARS-Cov2-aren hedapenari eutsi ahal izateko.
3. OME osatzen duten gobernuek ahalbidetzen eta finantzatzen diotena baino ezin da izan, eta argi dago bi gauzak ez direla nahikoak.
4. COVID 19k erakutsi du herrialde gehienak ez zeudela prest pandemia global bati aurre egiteko. Eta horietako askok agerian utzi zuten, ezustekorik gabe, egoera horietan ezinbestekoak ziren osasun publikoko egiturak ere ez zituztela.
5. Beren osasun-sistemak ahulduta zeudela desinbertsioagatik, batez ere Lehen mailako osasun-arretan, langileen pribatizazioengatik eta motibaziorik ezagatik.
Aitortzen
6. Osasunaren Munduko 74. batzarrean, OMEk bere jardunari buruzko auditoria aurkeztu du, eta auditoria hori kritikatua izan da giza eskubideen urrakortasunari buruzko azterketarik ez sartzeagatik.
7. Gobernuek eta EB bezalako beste erakunde batzuek kontuak eman beharko lizkiekete herritarrei, autokritika eginez eta beren erantzukizunak onartuz.
8. Pandemiaren lehen hilabeteetako munduko akordioak, Agenda 2030ek jasotzen duen bezala, eta COVID-19 prebenitu, diagnostikatu eta tratatzeko produktuen garapena bultzatzeak, geldiarazi egin du herrialde garatuen lasterketa, ahalik eta txerto gehien bereganatzeko.
9. “Access to COVID-19 tools Accelerator” (ACT-A) delakoaren aldeko aliantza, OMEk eta haren kideek abian jarria, ezagutza, datuak eta jabetza intelektuala partekatzeko borondatezko gordailu bat sortzeko helburuarekin eratu da, teknologia transferitzeko prozesuak erraztuz. Eta aliantza horrek babestu egin duela historian izan den ahaleginik azkarrena, koordinatuena eta arrakastatsuena gaixotasun baten aurka borrokatzeko tresnak garatzeko.
10.Covid-19 txertoetarako Sarrera Globaleko Funtsa (COVAX bezala ezagunagoa, ingelesezko Covid-19 Vaccines Global Access siglengatik) eragile publiko eta pribatuek bultzatutako aliantza bat dela, COVID-19 koronabirusaren aurka garatzen diren txertoetarako sarbide ekitatiboa bermatzeko helburuarekin, eta Covid-19 Sarbide bizkortuaren aurkako zutabeetako bat izanez.
11. Txertoen eta Immunizazioaren Munduko Aliantzak (GAVI) zuzendutako ekimen hau “txertoen karitaterako tresna” gisa berregokitu da, eta 125 herrialde hautagarrirentzako txertoak erosten ari da (diru-sarrera txiki edo ertainekoak); horietatik 92k finantzatutako prezioan jasotzen dituzte txertoak, ez doan, eta gainerakoek bat egiten dute prezioa negoziatzeko.
Hau baieztatzen dugu:
12.ACT-A eta COVAX erakundeek ez dituzte aurreikuspenak bete, batez ere bigarrenak; izan ere, herrialde hautagarrietako biztanleriaren (osasun-langileak eta kalteberak) % 20ra iristeko helburu pirrikoa planteatu arren, une honetan oso urrun dago hori lortzetik. 2021eko ekainerako 170 milioi dosi izan beharko lituzke, baina orain arte 60 milioi dosi baino ez ditu jaso.
13. Ez du ezertarako balio txerto eraginkorrak izateak, baldin eta munduko biztanleriaren zati handi batentzat iritsezinak badira. Herrialde aberatsek dirua ematen dute, hasieran hitzemandakoa baino gutxiago, baina merkatua husten dute (dosiaren % 75 10 herrialdetan bakarrik jarri da OMeko idazkari nagusiaren arabera, eta % 85 herrialde aberatsetan, % 1 soilik Afrikan).
14. Osasun-sistemen ahaleginak pandemian pilatzeak atzerapenak eragiten dituela beste osasun-arazo batzuen arretan. Errutinazko immunizazio-zerbitzuak gutxienez 68 herrialdetan eten ziren, eta, ondorioz, baliteke urtebetetik beherako 80 milioi haurrek txertoarekin erraz prebenitu daitezkeen gaixotasunak hartzeko arriskua izatea.
15. GIB-hiesaren, Malariaren eta tuberkulosiaren proba diagnostikoak % 30 eta % 50 artean murriztu direla. Oro har, transmititu ezin diren gaixotasunen diagnostikoari eta tratamenduari % 69an eragin die, familia-plangintzari eta antisorgailuari % 68an, jaio aurreko arretari % 56an, minbiziaren diagnostikoari eta tratamenduari % 55ean eta osasun mentalaren tratamenduari % 61ean.
Bestalde, 2020ko otsailean, beste erakunde batzuekin batera, sendagaien legea aldatzeko kanpaina bat hasi zen, sendagaien prezioak ezartzeko erabiltzen den gardentasun falta eta iluntasuna salatuz, bai eta ikerketa-prozesu osoa eta saiakuntza klinikoak biltzen dituen opakutasuna ere, eta horrek txertoen patenteei eragiten die.
16. Aitortuz sistemaren gaitzen kausak faktore anitzekoak direla eta erabaki politiko eta ekonomikoei erantzuten dietela, bai eta osasun globalaren beharretatik oso urrun dauden agendei eta osasunaren mugatzaile sozialetara bideratutako osasun-politikarik ezari ere.
17 Baieztatuz COVID 19ren aurkako txerto nagusiak komunitate zientifikoaren ahalegin kolektiboaren eta zuzeneko inbertsio publiko garrantzitsu baten bidez mundu osoko gobernuen finantza-bultzada sendoaren emaitza izan direla.
18. Ikusirik erosketa aurreratuko akordioek aurrerapena ekarri dutela txertoen atzean dauden konpainia handien garapena bultzatzeko eta ekoizpen-gaitasuna handitzeko.
19. Baliabideak sektore pribatura transferitu direla interes publikoko irizpideak kontuan hartu gabe, eta ondoriozko produktuen etorkizuneko irisgarritasuna ziurtatu gabe, hala nola prezio irisgarriak eta bidezkoak bermatuz.
20. Egiaztatu da COVID-19 txertoen eskuragarritasun-desorekek agerian uzten dutela medikamentuen I+G eredua ez dela eraginkorra eta pandemiaren egungo testuinguruan oztopo bihurtzen dela.
21. Ziurtatzen da ez dagoela teknologien transferentziarik, eta horrek mugatu egiten du ekoizpena eta banaketa, eta, ondorioz, erosketa-botere handiena duten merkatuetan kontzentratzen da, herrialde pobreenen kaltetan; horrek erakusten du farmazialariek, zenbait herrialdek eta EBk, esaterako, defendatzen duten borondatezko lizentzien politika ez dela eraginkorra.
Indiak eta Hegoafrikak MMEren ADPIK Kontseiluaren aurrean 2020ko urrian aurkeztutako ekimena babestuz, estatu kide orok erabaki ahal izan zezan patenteak eta txertoen, sendagaien eta diagnostikoen jabetza intelektualeko beste eskubide batzuk ez ematea eta betearaztea, pandemiak dirauen bitartean COVID-19ri aurre egiteko. Horrek fabrikatzaile gehiago sortzea, ekoizpena handitzea eta txertoak pertsona gehiagorengana iristea eragin dezake, eta, bestalde, herrialde pobretuetan bereziki, haien ehun ekonomikoa handitu eta etorkizuneko pandemiei erantzuteko gaitasunak sor ditzake.
Medicusmundik adierazten du:
23. 58 urte daramatzagula pertsona guztientzako osasun-eskubidearen alde lanean, “Lehen Mailako Osasun Arreta” ardatz duten osasun-sistema publikoen defentsan eta osasunaren mugatzaile sozialek sortutako osasun-arloko ekitaterik ezei aurre egiten.
24. Pandemia honetan zehar talde ezberdinei atxiki gatzaizkiela eta manifestuak batu ditugula inor atzean ez uzteko izendatzaile komunarekin eta inor ez garela salbu egongo denok salbu ez gauden bitartean.
25. Egoera honetatik bidezko irtenbide bat behar dela defendatzen dugula, eta egungo osasun-, gizarte-, ekonomia- eta klima-krisialdira eraman gaituzten akatsak zuzenduz egin behar dela.
26. COVID-19ren mundu-mailako susperraldiak bidezkoa izan behar du sozialki, eta klima-aldaketari (justizia soziala eta klimatikoa) emandako erantzunari egokitu behar zaio. Bestela, munduak ezingo du Parisko Akordioan ezarritako helburua bete, eta horrek kalte egingo dio osasun publikoari, epe laburrera zein luzera.
27. Nazioarteko akordioak lortu behar direla, etorkizuneko pandemien aurrean ahalik eta ekintza-batasun handiena bermatzeko, egungo egoerara eraman gintuzten akatsak ez errepikatzeko eta pandemia horren aurkako borrokan lortutako esperientziak eta ezagutza hurrengoetan automatikoki aplikatzeko.
Medicusmundik agintaritza eskudunei eskatzen die:
28.Txertaketa presaz pertsona guztiei zabaltzea.
29. Estatuak, farmazia-enpresak eta ikerketa-zentroak C-TAP ekimenari lagunduz eta harekin bat eginez koordinatzea eta elkarlanean aritzea.
30. Estatuek India eta Hegoafrikaren eskaera babestea, milaka kolektibok babestua, COVIDen aurkako txertoen eta sendagaien patenteak aldi baterako eteteko, txertoen ekoizpena biderkatu ahal izateko, batez ere erdi-mailako herrialdeetan edo diru-sarrera txikiko herrialdeetan.
31. Finantzaketa publikoarekin COVID-19rako garatutako produktuen interes orokorra, eskuragarritasuna eta bidezko prezioa babestea. Horretarako, ezinbestekoa da sendagaiak eta osasun-produktuak onartzeko prozesuak erabat berrikustea, erabateko gardentasuna bermatuz eta horiei buruzko kontuak emanez.
32. Egungo egoerara eraman gaituzten akatsak zuzentzea. Ezin ditugu Osasun Sistemak ahultzen jarraitu, batez ere Osasun Publikoan eta Lehen mailako osasun arretan, epidemien prebentzioan, kudeaketan eta kontrolean oinarrizkoak baitira.
33. Osasun-sistema publikoak modu garrantzitsuan indartzera bideratutako aurrekontuak gehitzea, bai eta giza baliabideetara bideratutako baliabideak ere, horiei ekintza-gaitasun handiagoa eta funtsezko garrantziaren araberako aintzatespena eman behar baitzaie.
34. Osasunaren munduko gobernantza berrikus dadila eta OME indartu dadila.
